تحلیل معناشناختی مفهوم «احسان» در قرآن کریم

تحلیل معناشناختی احسان در قرآن

تحلیل معناشناختی مفهوم «احسان» در قرآن کریم نشان می‌دهد که این واژه از ریشه «حُسن» به معنای زیبایی و نیکویی گرفته شده و نقطه مقابل بدی و زشتی است. این تحلیل با استفاده از روابط همنشینی و جانشینی در زبان‌شناسی انجام شده که به کشف دلالت‌های درون‌متنی قرآن کمک می‌کند.

• همنشینی با تقوا: احسان و تقوا دو مفهوم متعالی هستند که در آیات قرآن همنشین یکدیگر قرار گرفته‌اند. تقوا شرط احسان است و عملی، احسان شمرده می‌شود که با تقوا همراه شود.
• همنشینی با عدل: عدل اساس رفتارهای اجتماعی و احسان تکامل این رفتارهاست. عدل به معنای رعایت انصاف و احسان به معنای فراتررفتن از حداقل‌های الزامی است.
• همنشینی با معروف: معروف پایه روابط اجتماعی و احسان تعالی همان روابط محسوب می‌شود. هر احسانی معروف است اما هر معروفی لزوماً احسان نیست.

امام علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «الْعَدْلُ الْإِنْصَافُ وَ الْإِحْسَانُ التَّفَضُّلُ» که به روشنی جایگاه این دو مفهوم را ترسیم می‌کند.

قرآن در آیه ۹۰ سوره نحل می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ» که نشان‌دهنده اهمیت این دو مفهوم در نظام اخلاقی اسلام است.

تحلیل معناشناختی نشان می‌دهد که احسان مفهومی جامع و چندبعدی است که ابعاد اعتقادی، اجتماعی و اخلاقی را دربرمی‌گیرد و از کلیدی‌ترین مفاهیم اخلاقی عبادی قرآن محسوب می‌شود.