آزمون بزرگ حاکمان در برابر ویژهخواران از منظر عدالت علوی
برخورد با ویژهخواران آزمون مشروعیت هر حاکم عادل است. امام علی(ع) تأکید میکنند که عدالت مایه گشایش جامعه بوده و تسلیم در برابر خواستههای اقتصادی اشراف، اساس حکومت را بیاعتبار میسازد.
عدالت اجتماعی در سیره حکمرانی امام علی(ع)
این مطلب به تحلیل عدالت اجتماعی در اندیشه سیاسی امام علی(ع) میپردازد و برخورد با ویژهخواران را آزمون بزرگ مشروعیت هر حاکم عادل میداند. بر اساس روایتی از نهجالبلاغه، امام در برابر اعتراض برخی از نزدیکان که خواستار سهم بیشتر از بیتالمال بودند، با قاطعیت فرمودند: “به خدا سوگند، اگر اموال غصب شده را مییافتم که با آن زنان را به نکاح درآوردهاند، باز هم آن را بازمیگرداندم؛ چرا که در عدالت گشایش است.” این موضعگیری نشاندهنده آن است که در منطق علوی، بیتالمال امانت الهی و حقالناس است و هیچ مصادرهای برای منافع شخصی یا قبیلهای جایز نیست.
- عدالت توزیعی امام علی(ع) بر اساس قاعده “فی العدل سعة” (در عدالت گشایش است) استوار شده است.
- حاکمی که در برابر خواستههای اقتصادی اشراف تسلیم شود، مشروعیت خود را از دست میدهد.
- این برخورد قاطعانه پیامی روشن به تمام کارگزاران بود که معیار، تقوا و تبعیت از حق است نه نزدیکی به قدرت.
- امام تأکید میکنند کسانی که عدالت را بر خود تنگ میبینند، ستم بر آنان تنگتر خواهد آمد.
- این سیره تجلی اراده الهی در نظمبخشی به مناسبات انسانی و رمز بقای نظام سیاسی-دینی است.
“وَ مَنْ ضَاقَ عَلَیْهِ الْعَدْلُ فَالْجَوْرُ عَلَیْهِ أَضْیَقُ” — هر کس عدالت بر او تنگ آید، ستم بر او تنگتر خواهد بود. “بیتالمال مظهر حقالناس و امانت الهی است، نه ذخیره شخصی حاکم.”
این تحلیل نشان میدهد که عدالت در اندیشه علوی نه یک اقدام سیاسی صرف، بلکه میثاقی اساسی با حکمرانی الهی است که پایداری جامعه را تضمین میکند.
