علت غیبت کوروش هخامنشی در شاهنامه فردوسی
مقاله‌ای تحلیلی درباره دلایل عدم حضور صریح نام کوروش در شاهنامه که عوامل متعددی از جمله منابع در دسترس فردوسی، گسست زبانی، هم‌پوشانی نمادین با کیخسرو و سیاست‌های حافظه تاریخی را بررسی می‌کند.
علل غیبت کوروش در شاهنامه
این مقاله به بررسی دلایل متعدد عدم حضور صریح نام کوروش هخامنشی در شاهنامه فردوسی می‌پردازد. تحلیل حاضر نشان می‌دهد که این پدیده نتیجه تعامل پیچیده عوامل مختلفی است که در گذر زمان شکل گرفته‌اند.
منابع و چارچوب ژانری
- فردوسی از منابع پهلوی و خدای‌نامه‌ها استفاده کرده که بر اسطوره‌های پیشدادی و کیانی متمرکز بودند
- هدف شاهنامه ثبت تاریخ اسطوره‌ای ایران بوده نه گزارش وقایع تاریخی به معنای مدرن
- منابع مستقیم هخامنشی مانند استوانه کوروش در دسترس فردوسی نبوده‌اند
هم‌پوشانی نمادین
- ویژگی‌های کوروش در چهره کیخسرو بازتاب یافته است
- حافظه فرهنگی ترجیح داده الگوی آرمانی کوروش را در قالب اسطوره‌ای حفظ کند
- این فرایند نشان‌دهنده گزینش نمادین در انتقال حافظه تاریخی است
"حافظه ایرانی ترجیح داد به جای حفظ چهره تاریخی کوروش، تصویر آرمانی او را در کالبد شاه اساطیری خویش - کیخسرو - جاودانه سازد."
گسست زبانی و متنی
- انتقال از فارسی باستان به میانه باعث تغییر اسامی خاص شد
- نابودی منابع مکتوب در اثر جنگ‌ها و تاخت‌وتازها
- سنت روایی ساسانی بر هخامنشیان تأکید نمی‌کرد
سیاست‌های حافظه تاریخی در دوره‌های مختلف و بازخوانی معاصر کوروش از طریق باستان‌شناسی عوامل دیگری هستند که جایگاه کنونی کوروش را در حافظه ملی توضیح می‌دهند.