پدر مشروطهخواهی سکولار ایرانی یا لغزیده در مسیر تجدد؟
تحلیل اندیشه سیاسی میرزای نائینی و نقش او در شکلگیری مبانی فقهی حکومت دینی. بررسی تحریفهای معاصر از آرای این فقیه مشروطهخواه و ارتباط اندیشههایش با انقلاب اسلامی.
اندیشه سیاسی میرزای نائینی در بستر تاریخ معاصر ایران
میرزای نائینی از چهرههای برجسته تاریخ اندیشه سیاسی ایران است که هم از استبداد میگریخت و هم از هرجومرج غربی. روایتهای امروزی از او بیش از آنکه به حقیقت نزدیک باشد، ساخته منازعات سیاسی معاصر است. روشنفکران غربگرا او را «پدر مشروطهخواهی سکولار» معرفی میکنند، حال آنکه مخالفان میپندارند او در مسیر تجدد غربی لغزیده است.
- کتاب «تنبیهالامه و تنزیهالملة» در حقیقت مانیفست فقهی حکومت ولایتیه در برابر «حکومت مالکیت استبدادیه» است
- نائینی میان حکومت مبتنی بر اراده شخصی سلطان و حکومت مبتنی بر ولایت الهی تفاوت قائل بود
- این اثر نخستین تفسیر منسجم از حکومت دینی با امکان نظارت عمومی محسوب میشود
- سکوت نائینی در واپسین سالها نه به معنای نفی مبانی که اعتراض به مشروطه انگلیسی بود
- اندیشههای او حلقه فکری connecting نظریه ولایت فقیه و ساختار جمهوری اسلامی است
زینب صفایی میگوید: “نائینی نه منتقد دین، بلکه منتقد تحریف دین بود و نه قائل به حذف فقاهت از سیاست، بلکه مدافع عقلانیت دینی بود.”
نائینی معتقد بود: “کلمهٔ عدل، فصلالخطاب میان حکومتهاست.”
بازخوانی دقیق اندیشههای نائینی نشان میدهد که فقه زنده و پویا میتواند به زبان سیاست سخن بگوید. او ثابت کرد میتوان در دل سنت ماند و برای آینده سخن گفت. تحریف اندیشههای او تلاشی برای بریدن ریشه انقلاب از حوزه علمیه است. نائینی واقعی نماد عقلانیت دینی و ایمان سیاسیای است که میتواند چراغ راه آینده تمدن اسلامی باشد.
