نیما یوشیج؛ گزارشگر خاموش پالایش زبان فارسی پیش از فرهنگستان

نیما یوشیج و پالایش زبان فارسی در دوره قاجار و پهلوی

این نوشتار به نقش نیما یوشیج در گزارش‌گری جنبش پالایش زبان فارسی پیش از تأسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی می‌پردازد. در دوره قاجار و به‌ویژه با روی کار آمدن رضاشاه، توجه به ایران‌گرایی و پالودن زبان از واژه‌های بیگانه ابعاد سیاسی و ملی یافت. نیما در سفرنامه‌های بارفروش و رشت خود به این فضا اشاره کرده است. وی در یادداشت‌های سال ۱۳۰۷ از تغییر نام مهمان‌خانه «لندن» به «شمال» در بارفروش خبر می‌دهد که نشان‌دهنده تأثیر فضای فرهنگی آن دوره حتی در شهرهای دور از پایتخت است.

• سفرنامه‌های نیما شامل مشاهدات دقیق از تاریخ، جغرافیا و فرهنگ مردم بارفروش و رشت است.
• تغییر نام مهمان‌خانه به دستور رئیس معارف بارفروش نشان از حساسیت به کاربرد واژه‌های فارسی داشت.
• فرهنگستان اول در سال ۱۳۰۵ به نام «آکادمی ادبیات» تشکیل شد اما کار رسمی‌تر از ۱۳۱۴ آغاز گردید.
• نیما بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۰۹ در بابل و رشت اقامت داشت و یادداشت‌هایش سند ارزشمندی از تحولات زبانی آن دوره است.

«رئیس معارف سابق، مهمان‌خانه‌چی را احضار کرد و پرسید: چرا یک اسم فارسی مناسب نگذاشته‌اید؟» «کم‌کم پالودن زبان فارسی از واژه‌های بیگانه در فضاهای وطنی بیشتر به عربی‌زدایی نمود پیدا کرد.»

این گزارش نشان می‌دهد که حتی پیش از تأسیس رسمی فرهنگستان، جریانی خودجوش برای پاسداری از زبان فارسی در جریان بوده و نیما یوشیج به‌طور غیرمستقیم گزارشی از این تحولات فرهنگی ارائه داده است.