نگاه اسلام به بحران محیط زیست؛ مسئولیت همگانی
آیت‌الله مبلغی با تحلیل قاعده فقهی «لاضرر» تأکید کرد که آلودگی محیط زیست نتیجه انباشت رفتار تکتک افراد است و همه در قبال فساد زمین مسئولیت دارند. این تحلیل نشان می‌دهد اسلام مسئولیت انحلالی را برای حفاظت از محیط زیست به رسمیت میشناسد.
مسئولیت زیست‌محیطی در فقه اسلامی
آیت‌الله احمد مبلغی در تحلیل قاعده فقهی «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» نشان می‌دهد که این قاعده ظرفیت پاسخگویی به بحران‌های مدرن زیست‌محیطی را دارد. وی با استدلال سه‌مقدمه‌ای اثبات می‌کند که قاعده لاضرر نه تنها ضررهای فردی، بلکه ضررهای کلان زیست‌محیطی را نیز شامل می‌شود. مبنای این استدلال آن است که ملاک در قاعده لاضرر، «تحقق خارجی ضرر» است و شکل وقوع آن اهمیت ندارد.
- ضررهای تراکمی در قرآن با آیه «ظهر الفساد فی البر والبحر بما کسبت أیدی الناس» به رسمیت شناخته شده است
- مسئولیت انحلالی در فقه اسلامی امکان تکلیف‌پذیری افراد در قبال نتایج جمعی را فراهم می‌کند
- حدیث امیرالمؤمنین(ع) تأکید می‌کند: «إِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّی عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ»
«فساد زیست‌محیطی محصول کنش‌های تراکمی انسان‌هاست که هر یک به تنهایی ناچیزند اما در مجموع تعادل طبیعت را برهم می‌زنند»
«قاعده لاضرر از یک قاعده فردی به اصل بنیادین در فقه تمدنی ارتقا می‌یابد که حافظ تعادل زمین و حیات است»
این تحلیل نشان می‌دهد اسلام با شناسایی مسئولیت انحلالی، بنیانی مستحکم برای فقه محیط زیست فراهم کرده است.
