تحلیل انسان‌شناختی انقلاب ایران: نقش حوزه علمیه قم و ریشه‌های مذهبی

تحلیل انسان‌شناختی انقلاب ایران

کتاب “ایران: از مباحثه دینی تا انقلاب” نوشته مایکل فیشر، انسان‌شناس آمریکایی، یکی از نخستین و عمیق‌ترین مطالعات در مورد انقلاب اسلامی ایران است. این اثر که بر اساس کار میدانی گسترده در حوزه علمیه قم نوشته شده، نشان می‌دهد که درک انقلاب بدون توجه به ریشه‌های فرهنگی و مذهبی جامعه ایران ممکن نیست. فیشر با ترکیب روش‌های تاریخی، جامعه‌شناختی و مردم‌نگاری، تصویری چندوجهی از تحولات ایران پیش از انقلاب ارائه می‌دهد.

• ساختار کتاب در شش فصل اصلی تنظیم شده که به ترتیب به بررسی مفاهیم بنیادی فرهنگ شیعه، تاریخچه مدارس علمیه، ساختار حوزه قم، تقابل روحانیت و حکومت پهلوی، نفوذ تشیع در زندگی روزمره و جنبش انقلابی سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۸ می‌پردازد.
• رویکرد تحلیلی فیشر بر “حس مشترک” مذهبی و الگوهای نمادین مانند “الگوی کربلا” تأکید دارد و نشان می‌دهد چگونه این باورها در تقابل با حکومت تکنوکراتیک پهلوی نقش آفرینی کردند.
• اهمیت اثر به دلیل مستند بودن و تحلیل چندلایه، از سوی منتقدان به عنوان “کلیدی برای درک انقلاب و کل جامعه ایران” توصیف شده است.

فیشر در این کتاب ثابت می‌کند که “درک انقلاب اسلامی بدون پرداختن به ریشه‌های فرهنگی ممکن نیست”. این اثر به عنوان “منبعی کلیدی در مطالعات انقلاب اسلامی و جامعه‌شناسی دین” شناخته می‌شود.

این کتاب نه تنها رویدادهای سیاسی، بلکه ساختارهای عمیق اجتماعی-مذهبی را واکاوی می‌کند و برای درک ایران معاصر ضروری است.