آخوند خراسانی؛ معمار مذهبی مشروطه و نظریهپرداز حق مشارکت مردم
منصور میراحمدی در گفتوگو درباره آخوند خراسانی به جایگاه فقهی و اندیشههای سیاسی این مرجع تقلید مشروطهخواه میپردازد. وی بر ولایت فقیه نظارتی و حق تعیین سرنوشت مردم تأکید دارد و دیدگاههای خراسانی را میان فقه سنتی و مشروطهخواهی مدرن تحلیل میکند.
اندیشه سیاسی آخوند خراسانی در مشروطیت
آخوند محمدکاظم خراسانی از مراجع سهگانه مشروطه و صاحب کفایهالاصول، نقشی کلیدی در تلفیق فقه شیعه با مشروطهخواهی ایفا کرد. منصور میراحمدی در مصاحبهای تأکید میکند که خراسانی با حفظ عقلگرایی اصولی، امور حسبیه (امور عمومی مورد رضای شرع) را حوزه ولایت فقیه میدانست، اما آن را به ولایت عامه (تصدی قدرت سیاسی) گسترش نمیداد. به باور وی، نقش فقیه در نگاه خراسانی نظارتی بود نه اجرایی.
- مشروطهخواهی مذهبی: خراسانی از "معجزهگران سیاسی" مشروطه محسوب میشد که حق مشارکت مردم در سرنوشت سیاسی را بهصرافت میپذیرفت.
- میانهروی فکری: اندیشه او میان جریان سنتی (بیتوجه به مردم) و جریان روشنفکری (الگوگیر از غرب) قرار داشت.
- تحدید قدرت سلطان: وی مشروطه را برای محدود کردن قدرت پادشاه ضروری میدانست، اما بر انطباق قانون اساسی با شریعت اصرار داشت.
- نقش نظارتی روحانیت: به روایت میراحمدی، خراسانی هرگاه نقش اجرایی برای فقها قائل نبود، اما نظارت آنان را بر حکومت ضروری میشمرد.
میراحمدی: "اگر جایگاه فقهی ایشان را ملاک قرار دهیم، برای فقیه و روحانیت نقش سیاسی و اجتماعی قائل است، اما این نقش تا اعمال قدرت تداوم پیدا نمیکند."
خراسانی: "قدر متیقن ولایت فقیه در امور حسبیه است که وظیفهای همگانی و مورد رضای شارع است."
امروز نیز اندیشه خراسانی با تأکید بر حکمرانی کارآمد و مشارکت مردمی در چارچوب دینی، برای جامعه ایران قابل استفاده است. کتاب "اندیشه سیاسی آخوند خراسانی" نوشته میراحمدی، منبعی معتبر برای مطالعه بیشتر است.
