تحلیل محقق داماد از تمایز تفکر ماشینی و تعقل انسانی در مواجهه با هوش مصنوعی

هوش مصنوعی و چالش‌های فلسفه اسلامی

آیت‌الله مصطفی محقق داماد در همایش مبانی علمی و فلسفی هوش مصنوعی به تحلیل پیامدهای این فناوری برای حکمت اسلامی پرداخت. وی با اشاره به آرای ابن‌سینا و ملاصدرا در مورد نفس مجرد، تأکید کرد که مهم‌ترین دلیل برای اثبات وجود نفس، توانایی تعقل است نه صرف تفکر. محقق داماد هشدار داد که اگر هوش مصنوعی بتواند مانند انسان تعقل کند، فلسفه اسلامی خلع سلاح خواهد شد.

• تفکر ماشینی مبتنی بر پردازش داده‌ها و استنتاج است، در حالی که تعقل انسانی شامل درک کلیات و ابداع از صفر می‌باشد.
• هوش مصنوعی تاکنون نتوانسته است بدون داده‌های قبلی، مفاهیم کلی ایجاد کند یا ابداع نماید.
• تمایز بین تفکر (حرکت از داده‌ها به نتیجه) و تعقل (درک مفاهیم مجرد) نقطه ثقل استدلال‌های فلسفی اسلامی است.
• طلایه‌داران فلسفه اسلامی مانند ابن‌سینا در کتاب «الاشارات و التنبیهات» به تجرد نفس و نقش آن به عنوان مدیر بدن اشاره کرده‌اند.
• ملاصدرا نیز در «اسفار» به تفصیل به مبحث نفس پرداخته و بر غیرمادی بودن اندیشه تأکید نموده است.

محقق داماد بیان کرد: “اگر ماشین همچون انسان، اندیشه و تعقل کند، دیگر چیزی برایمان باقی نمی‌ماند، چون دیگر نمی‌توانیم اثبات نفس کنیم.” وی افزود: “حکمای اسلامی با درک کلیات است که قواعد کلی می‌سازند و هوش مصنوعی هنوز به این مرحله نرسیده است.”

با این حال، محقق داماد خاطرنشان کرد که تا زمانی که هوش مصنوعی قادر به تعقل نباشد، حکمت اسلامی با چالش جدی مواجه نیست و فلاسفه اسلامی می‌توانند به سؤالات جدید پاسخ دهند.