دست فاطمه؛ نمادی که از حرزِ ضد چشمزخم تا مُد جهانی سفر کرد
نماد دست فاطمه یا خمسه که برای محافظت در برابر چشمزخم استفاده میشود، ریشههای میانفرهنگی داشته و در سنتهای مختلف دینی با نامهای متفاوت شناخته شده است. این نماد امروزه به یک کالای جهانی در صنعت زیورآلات تبدیل شده است.
نماد دست فاطمه: از حرز محلی تا مد جهانی
نماد دست فاطمه که در فارسی با این نام شناخته میشود، در فرهنگهای مختلف منطقه با عنوانهای خمسه یا همسا نامگذاری شده است. این نماد که به شکل کف دست باز با پنج انگشت است، در اصل به عنوان حرز و محافظ در برابر چشمزخم در فرهنگ عامه استفاده میشده است. نکته مهم این است که این نماد منشأ تکعلتی ندارد و در سنتهای مختلف دینی از جمله یهودی (با نام دست میریم) و اسلامی حضور داشته است.
- این نماد در دهههای اخیر وارد اقتصاد نمادها شده و به شکل آویز، گردنبند و اشیای دکوری بازتولید شده است
- شهرت جهانی آن تنها محصول باورهای محلی نیست بلکه مسیرهای تاریخی و زبانی در رواج آن نقش داشتهاند
- در دوره استعمار، عنوان فرانسوی "Main de Fatma" به رواج این نام در ادبیات اروپایی کمک کرد
- امروزه این نماد گاهی از زمینه دینی اولیه فاصله گرفته و به نشانهای عمومی برای خوشیمنی تبدیل شده است
- دست فاطمه به نمادی میانفرهنگی تبدیل شده که قابلیت تفسیرهای مختلف را دارد
"این نماد همزمان چند ویژگی دارد: ساده و قابل تکثیر است، بار عاطفیِ محافظت دارد، در چند سنت دینی حضور داشته است"
"برای روایت درست این نماد، باید از پاسخهای تکعلتی فاصله گرفت و مسیرهای انتقال، بازتفسیر و مصرف فرهنگیِ آن را دید"
نماد دست فاطمه نمونهای بارز از تحول فرهنگی است که از کارکردهای محافظتی محلی آغاز کرده و در جهان معاصر به یک نشانه جهانی تبدیل شده است.
