گردهمایی مخالفان رژیم پهلوی در جشن شب یلدا و گزارش دقیق ساواک

گردهمایی سیاسی مخالفان در پوشش جشن یلدا

بر اساس سند ساواک مورخ ۲۳ آبان ۱۳۴۶، جشنی به مناسبت شب یلدا در «خانه ایران» نیویورک برگزار شد که در ظاهر یک گردهمایی فرهنگی برای گرامی‌داشت سنتی ایرانی بود، اما در باطن، صحنه‌ای از پویایی‌های پیچیده سیاسی اپوزیسیون رژیم پهلوی در خارج از کشور را به نمایش می‌گذاشت. این جشن که با حضور گسترده دانشجویان مخالف برگزار شد، عمدتاً توسط افراد مرتبط با جبهه ملی ایران سازماندهی شده بود و هدف آن جذب نسل جوان مخالف رژیم بود.

• حضور نمادین دکتر علی شایگان از رهبران جبهه ملی که با بی‌محلی برخی جوانان رادیکال مواجه شد و نشانه‌ای از افول نفوذ رهبران نسل اول نهضت ملی بود.
• ثبت گفت‌وگوهای سیاسی صریح شرکت‌کنندگان که ذهنیت اپوزیسیون سکولار-ملی در آن دوره را بازتاب می‌داد، از جمله اظهارات دکتر محیط درباره ضعف رژیم و دکتر پارسا در توجیه وابستگی به حمایت خارجی.
• شکاف ایدئولوژیک آشکار بین ملی‌گرایان جبهه ملی و چپ‌گرایان حزب توده که حتی در تبعید نیز مانع اتحاد می‌شد.
• پیش‌بینی خوش‌بینانه دکتر گیلانی درباره سقوط قریب‌الوقوع رژیم که نشان از برآورد نادرست اپوزیسیون از قدرت رژیم داشت.
• قدرت نفوذ ساواک که حتی حالات چهره شرکت‌کنندگان را نیز گزارش می‌کرد و به رژیم امکان خنثی‌سازی فعالیت‌های مخالفان را می‌داد.

دکتر پارسا در پاسخ به اتهام وابستگی خارجی گفت: “بقول دکتر شایگان اگر اژدها به من حمله کرد با هر وسیله کثیفی که دست بیاید او را نابود می‌کنم. شاه مار است باید از هر وسیله که بشود او را نابود کرد.”

سیروس یگانه درباره شایگان بیان کرد: “دیدی این پیرمرد را محل ندادیم و زود بلند شد رفت؛ حنای او دیگر رنگی ندارد.”

این سند به وضوح نشان می‌دهد که چرا اپوزیسیون سکولار-ملی نتوانست رهبری جنبش نهایی ضدشاه را به دست گیرد: رهبران پیر و کم‌نفوذ، شکاف‌های ایدئولوژیک، وابستگی به خارج و برآورد غلط از قدرت رژیم از عوامل اصلی این ناکامی بودند.