طواف نیابتی شیعیان برای امام حسن عسکری(ع): فلسفه و معنای مناسک حج
بررسی علت طواف و احرام شیعیان به نیابت امام حسن عسکری(ع) و تحلیل فلسفی مناسک حج در شرایط غیبت و محرومیت. این سنت نشاندهنده معنای عمیقتری از حج فراتر از جغرافیای مکه است.
فلسفه طواف نیابتی برای امام عسکری(ع)
این سنت شیعی که حجاج در اولین دیدار با کعبه به امام حسن عسکری(ع) سلام می‌دهند، ریشه در محرومیت تاریخی این امام از انجام حج دارد. امام یازدهم شیعیان به دلیل تحت نظر بودن شدید توسط خلافت عباسی در شهر سامرا، هیچ‌گاه امکان زیارت خانه خدا را نیافتند. این محرومیت به ظاهر یک فقدان، در واقع امکان تفسیری جدید از مناسک دینی ایجاد کرده است.
- حج واقع‌شده در مقابل حج ممتنع: مناسک نه فقط در حرکت بلکه در نرفتن نیز معنا می‌یابند
- نماد غیبت در آیین: همان‌طور که کعبه خانه‌ای بی‌ساکن است، ایمان در غیبت نیز تحقق می‌یابد
- بعد انتقادی: اعتراض به قدرت‌هایی که می‌خواهند دینداری را محدود کنند
- ارتقای معنای حج: از سطح جغرافیا به سطح معنا و آزادی
- حافظه جمعی: ناتمامی‌ها ماندگاری می‌آفرینند
“حج امام عسکری، حجِ انکارشده‌ای است که معنای حقیقی حج را از سطح مکان و حرکت، به سطح معنا و آزادی ارتقا می‌دهد.”
“دین در ذات خود همواره با دوگانه‌ی حضور/غیبت سر و کار دارد. نماز رو به قبله، اگرچه نشانه‌ی حضور مکانی است، در عین حال تمرین زیستن با غیبت است.”
این سنت نشان می‌دهد که حقیقت حج فراتر از حرکت فیزیکی است و می‌تواند حتی در شرایط محرومیت کامل از طریق صبر و ایستادگی تحقق یابد.
