دیدگاه میرزای نائینی درباره مفاهیم آزادی و نظارت بر حاکم به عنوان امانت‌های بازگردانده شده از تمدن اسلامی
آیت‌الله میرزای نائینی مفاهیمی مانند آزادی و نظارت بر حاکم را وارداتی نمی‌داند، بلکه آنها را امانت‌هایی بازگردانده شده از تمدن اسلامی می‌شمارد که در کتاب «تنبیه‌الامه» به تفصیل شرح داده شده است.
دیدگاه میرزای نائینی درباره مشروطه و مفاهیم مدرن
آیت‌الله میرزای نائینی در کتاب مهم خود «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» به عنوان مدافع نظری انقلاب مشروطه، مفاهیم مدرن مانند آزادی، مساوات و نظارت بر حاکم را نه به عنوان مفاهیم وارداتی از غرب، بلکه به عنوان «امانت‌های بازگردانده شده» از تمدن اسلامی معرفی می‌کند. او با تفکیک دو نوع حکومت استبدادی و مشروطه، استدلال می‌کند که حکومت مشروطه با مبانی اسلام سازگارتر است زیرا قدرت در آن به عنوان امانتی برای خدمت به مردم در نظر گرفته می‌شود.
ارکان اصلی مشروطیت از دیدگاه نائینی
- آزادی و حُریت به عنوان یکی از اهداف اصلی انبیا
- مساوات و تساوی حقوقی میان مردم
- حق مشاوره و شورایی بودن حکومت
نظارت بر حاکم در عصر غیبت
«در عصر غیبت که حاکم معصوم نیست، نظارت عمومی جایگزین عصمت می‌شود»
منشأ اندیشه‌های نائینی
«مفاهیم سیاسی غرب در واقع بازگشت اصولی است که از تمدن اسلامی اخذ شده‌اند»
نائینی با وجود آگاهی از اندیشه‌های غربی مانند منتسکیو، استدلال می‌کند که این مفاهیم ریشه در متون اسلامی و به ویژه در عهدنامه مالک اشتر از امام علی(ع) دارد. نظریه نظارت بر حاکم به عنوان جایگزین عصمت در عصر غیبت، نوآوری مهم فقهی اوست که اندیشه‌اش را از صرف اقتباس متمایز می‌سازد.