وابستگی مزمن بودجه به نفت؛ نقطه‌ضعف تکراری اقتصاد ایران
با وجود دهه‌ها شعار برای رهایی از اقتصاد نفتی، بودجه ایران هنوز بر صادرات نفت استوار است. این اتکای ساختاری بودجه را در برابر نوسان‌های جهانی آسیب‌پذیر ساخته و پایداری مالی را دور از دسترس نگه می‌دارد.
وابستگی ساختاری بودجه ایران به درآمدهای نفتی
اقتصاد ایران پس از نزدیک به یک‌قرن هنوز در چرخه وابستگی به نفت گرفتار مانده است. با وجود شعارهای متعدد برای ایجاد اقتصاد بدون نفت، طلای سیاه همچنان ستون اصلی دخل و خرج دولت را تشکیل می‌دهد. این وضعیت تاریخی باعث شده بودجه کشور در برابر نوسان‌های جهانی قیمت نفت و تحریم‌ها به شدت آسیب‌پذیر باشد.
- وابستگی بودجه به نفت موجب ضعف نظام مالیاتی و کاهش رابطه پاسخگویی دولت شده است
- صندوق توسعه ملی که برای تثبیت درآمد ایجاد شد، در عمل به منبع جبران کسری‌های جاری تبدیل شده
- یارانه پنهان انرژی که از درآمد نفت تأمین می‌شود، بار مالی عظیمی بر بودجه تحمیل کرده
- مقایسه با نروژ نشان می‌دهد کشورهایی که نفت را به پس‌انداز ملی تبدیل کردند موفق‌تر بودند
- تحریم‌های اخیر موجب گسترش صادرات غیررسمی نفت شده که شفافیت بودجه را کاهش داده
پژوهشگر اقتصاد عمومی تأکید می‌کند: «دولت در ایران نه بر اساس تلاش اقتصادی جامعه، بلکه بر پایه قیمت جهانی نفت خرج می‌کند، قیمتی که هیچ کنترلی بر آن ندارد»
یکی از تحلیلگران مستقل هشدار می‌دهد: «تا زمانی که ساختار تصمیم‌گیری و نظارت مالی اصلاح نشود، حتی اگر درآمد نفتی دو برابر گردد، نتیجه همان خواهد بود؛ خرج بیشتر، اتلاف بیشتر، و در نهایت کسری بیشتر»
رهایی از این چرخه نیازمند اراده ملی و اجرای اصلاحات ساختاری مانند تقویت نظام مالیاتی، توسعه صادرات غیرنفتی و شفاف‌سازی کامل درآمدها و هزینه‌هاست. پایداری مالی واقعی زمانی محقق می‌شود که دولت بتواند مخارج عمومی را بدون اتکا به منابع ناپایدار نفتی تأمین کند.
