یلدا و چالشهای جهانی شدن و جهانی ماندن آیین باستانی ایرانی
ثبت جهانی یلدا در یونسکو بهتنهایی ضامن حفظ این آیین نیست. خطر اصلی تقلیل میراث زنده به ویترین است. این گزارش به بررسی چالشهای ثبت جهانی و تنوع فرهنگی این آیین در مناطق مختلف ایران و کشورهای همسایه میپردازد.
یلدا: از سنت مردمی تا پرونده جهانی
آیین شب یلدا که قرنهاست در حافظه جمعی ایرانیان بهعنوان نماد نور، صبر و پیوند خانوادگی شناخته میشود، در سال ۱۴۰۱ به صورت پرونده مشترک ایران و افغانستان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد. این ثبت نه بهمعنای تثبیت مالکیت انحصاری، بلکه تأکیدی بر اشتراکات فرهنگی فراملی است.
تنوع فرهنگی یلدا در ایران
- در شیراز: یلدا بدون حافظ معنا ندارد و فالگرفتن نوعی گفتوگو با سنت ادبی است
- در خراسان: قصهگویی و شاهنامهخوانی، یلدا را به شب روایتهای حماسی بدل میکند
- در آذربایجان: «چِلّه گئجهسی» با آئین هدیهبردن و خوراکهای خاص
- در شمال ایران: تنوع خوراکیها پیوند یلدا با طبیعت را برجسته میکند
"اگر یلدا صرفاً به چند تصویر نمادین و برنامه نمایشی محدود شود، آنچه از دست میرود، روح آئین است"
"یلدا، اگر قرار است جهانی بماند، باید در خانهها زنده بماند؛ جایی که هیچ پروندهای، جای تجربه زیسته را نمیگیرد"
این ثبت جهانی با چالشهای سیاسی و دیپلماتیک متعددی روبرو بود اما با تلاشهای فرهنگی موفق به ثبت رسید و نشان داد که نهادهای فرهنگی ایران میتوانند فارغ از فراز و فرودهای سیاسی، مسیر روابط فرهنگی را برای احقاق حقوق ملی دنبال کنند.
