تفاضل دیه و نقش بیتالمال در اجرای عدالت کیفری
تحلیل فقهی و قانونی مفهوم تفاضل دیه در قتلهای عمدی و بررسی نقش بیتالمال در مواردی که اولیای دم توان پرداخت ندارند. این مقاله به شبهات درباره نابرابری دیه زن و مرد پاسخ میدهد.
تفاضل دیه در نظام کیفری ایران
تفاضل دیه مفهومی فقهی-قانونی است که در موارد خاص قتل عمدی اعمال میشود. این نهاد حقوقی زمانی مطرح میشود که قاتل مرد و مقتول زن باشد، یا چند نفر بهصورت مشارکتی مرتکب قتل شوند. در چنین شرایطی، اگر اولیای دم خواهان اجرای قصاص باشند، مکلفاند مابهتفاوت دیه را به افراد قابل قصاص پرداخت نمایند.
موارد اعمال تفاضل دیه
- در قتل زن توسط مرد: اولیای دم زن باید نصف دیه کامل را به قاتل بپردازند
- در مشارکت در قتل: هر شریکی که قصاص نمیشود باید سهم خود از دیه را پرداخت کند
- این احکام تنها در قتل عمد اعمال میشود و شامل قتلهای غیرعمد نمیگردد
نقش بیتالمال
- در صورت اختلال نظم عمومی یا عدم توانایی مالی اولیای دم
- با درخواست دادستان و تأیید رئیس قوه قضائیه
- در موارد فقدان اولیای دم، ولیفقیه بهعنوان ولیدم عمل میکند
"در قصاص، اصل بر برابری است. اگر مردی زنی را عمداً به قتل برساند و ولیدم خواهان قصاص باشد، باید تفاضل دیه پرداخت شود تا این برابری محقق شود."
"دیه قیمت جان انسان نیست و ارزش وجودی انسان قابل سنجش با پول نیست. دیه در واقع غرامت فقدان فرد برای خانواده اوست."
این تحلیل نشان میدهد که نظام تفاضل دیه با هدف حفظ عدالت و توجه به ملاحظات اقتصادی-اجتماعی طراحی شده است.
