سدهای خالی ایران؛ توسعه‌ای که قرار بود نماد امنیت آبی باشد

سدسازی در ایران: چالش‌های مدیریت منابع آبی

ایران با متوسط بارش سالانه ۲۲۸ میلی‌متر - تنها یک‌سوم میانگین جهانی - همواره با خشکسالی‌های متناوب مواجه بوده است. افزایش جمعیت در قرن بیستم نیاز به آب و غذا را به‌طور چشمگیری افزایش داد و سدسازی به عنوان راهکاری استاندارد برای ذخیره آب مطرح شد. اما امروز با وجود ۱۸۰ سد در کشور، تنها ۳۴ درصد ظرفیت آنها پر است و بیش از دوسوم سدها خالی مانده‌اند.

کاهش بارندگی و خشکسالی گسترده باعث شده بسیاری از سدهای جدید آب کافی نداشته باشند. گزارش وزارت نیرو نشان می‌دهد حجم ذخیره‌شده در مخازن سدهای ایران حدود ۱۷.۹ میلیارد مترمکعب است. این وضعیت یادآور آن است که ذخایر آبی قابل اتکا در کشور به‌شدت کاهش یافته است.

• کاهش ۴۵ درصدی ورودی آب به سدها از ابتدای سال آبی ۱۴۰۴
• خشک شدن دریاچه ارومیه و کاهش جریان رودخانه‌های مهم مانند زاینده‌رود
• تأثیر سدسازی بر کاهش آب زیرزمینی و تخریب اکوسیستم‌های رودخانه‌ای
• تبخیر آب در سدهای رو باز به دلیل آب‌وهوای گرم
• مشکلات ناشی از کشاورزی سنتی و سیستم‌های آبیاری ناکارآمد

عباس محمدی، کنشگر محیط زیست: «در کشورهای خشک مانند ایران، نمی‌توان آب تولید کرد. آب یعنی بارندگی و باید با آن سازگار شویم. وزارت نیرو ادعای تأمین آب دارد، اما در واقع آب را از یک منطقه به منطقه دیگر منتقل کرده و با سدسازی، تبخیر را افزایش داده است.»

پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران: «تصور نکنیم که بارندگی‌ها با خشکسالی مقابله می‌کند. بارندگی‌ها می‌توانست برای ما موهبت باشد اما متاسفانه ما نتوانستیم از آن خوب استفاده کنیم.»

به عقیده کارشناسان، اگرچه سدسازی در ذخیره آب و تولید برق مفید بوده، اما افراط در سدسازی و حفر چاه یکی از عوامل خشک شدن منابع آبی معرفی می‌شود. مدیریت ناکارآمد منابع آب - که بیش از ۹۰ درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می‌شود - همراه با عوامل اقلیمی نشان می‌دهد سدسازی به‌تنهایی کافی نیست و اصلاح الگوی مصرف ضروری است.